قزاقی (قزاق تیلی، Қазақ тілі) عضوی از شاخه ترکی از خانواده زبان های آلتایی است. اعتقاد بر این است که مانند همه زبان های ترکی، از Chagatai، یک زبان ترکی منقرض شده که زمانی به عنوان یک زبان در آسیای مرکزی استفاده میشده، آمده است. کلمه Chagatai به خانات Chagatai، بخش غربی امپراتوری مغول اشاره دارد. در قرن چهاردهم، خانات چاگاتای توسط تیمور، اهل سمرقند، فتح شد. جانشینان تیمور بعداً توسط ازبک ها از خانات چاگاتای بیرون رانده شدند. قزاق‌ها در همان دوره به‌عنوان ازبک‌های دگراندیش به وجود آمدند. هر دو گروه در سال 1917 بخشی از اتحاد جماهیر شوروی شدند. در سال 1991، پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، قزاقستان به یک کشور مستقل تبدیل شد.
وضعیت زبان قزاقی
زبان قزاقی یا قزاقستانی، زبان دولتی جمهوری قزاقستان است. تخمین زده می شود که 64.4٪ از جمعیت 18 میلیونی کشور (کتاب اطلاعات جهانی سیا) با استفاده از آن صحبت کرده و دولت نیز از این موضوع حمایت می‌نماید. با وجود اینکه زبان قزاقی زبان رسمی قزاقستان است، روسی نقش غالبی دارد. این زبان که به عنوان “زبان ارتباطات بین قومی” نامگذاری شده است، همچنان به عنوان زبان رسمی مورد استفاده در تجارت روزمره توسط اکثریت قریب به اتفاق مردم عمل می کند. به دانش‌آموزان به زبان روسی تدریس می‌شود، اگرچه زبان قزاقی به طور فزاینده‌ای در آموزش استفاده می‌شود.
قزاقی به طور مداوم در رسانه های چاپی و الکترونیکی استفاده می شود. امور تجاری و دولتی هنوز هم عمدتاً به زبان روسی انجام می شود. در حالی که اکثریت قومیت قزاق روسی صحبت می کنند، تعداد کمی از روس های قومی، زبان قزاقستان را یاد گرفته اند. زبان قزاقی همچنین توسط بیش از یک میلیون نفر در منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ در جمهوری خلق چین صحبت می شود، جایی که هیچ وضعیت رسمی ندارد. علاوه بر این، قزاقستان در افغانستان، ایران، قرقیزستان، مغولستان، روسیه، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، اوکراین و ازبکستان صحبت می شود. جالب اینجاست که آلمان تعدادی آلمانی ولگا قزاق زبان دارد که در سال 1941 توسط استالین به قزاقستان تبعید شدند و متعاقباً پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به آلمان بازگردانده شدند.
گویش ها
میتوان قزاقستان را به سه گروه گویش قابل درک متقابل تقسیم نمود:
- شمال شرقی قزاقستان که به عنوان پایه زبان استاندارد عمل می کند
- قزاقستان جنوبی
- قزاقستان غربی
زبان قزاقی از گذشته تاکنون مانند بسیاری از زبان‌ها مسیر طولانی و جالبی را به عمق تاریخ تجربه کرده است.
ساختار
ساختار شنیداری
حروف صدادار
زبان قزاقی دارای 9 مصوت است، یعنی صداهایی که در معنای کلمه تفاوت ایجاد می کنند. آنها می توانند بلند یا کوتاه باشند. طول واژه در معنای کلمه تفاوت ایجاد می کند. مانند سایر زبان های ترکی، زبان قزاقستانی با هارمونی مصوت مشخص می شود که محدودیت هایی را برای یافتن واژه ها در نزدیکی یکدیگر در یک کلمه اعمال می کند. حروف صدادار در کلمات قزاقی باید از نظر جلو در مقابل عقب و گرد در مقابل غیر گرد با یکدیگر هماهنگ باشند. به عنوان مثال، اگر اولین مصوت در یک کلمه یک مصوت جلویی گرد مانند /y/ یا /ø/ باشد، همه مصوت های دیگر در آن کلمه نیز باید /y/ یا /ø/ باشند، زیرا این دو مصوت جلو هستند.
| جلو | میانه | عقب | ||
| غیر گرد | گرد | |||
| بسته | i | y | ɨ | u |
| کمی بسته | e | ø | o | |
| کمی باز | æ | |||
| باز | a |
- /y/ = مصوت دوم در Statue
- /ø/ در انگلیسی معادلی ندارد
- /æ/ = a در Cat
- /ɨ/ شبیه e در Roses
صامت ها
زبان قزاقی حجم زیادی از صامت ها دارد. این زبان سرشار از همخوان‌های کامی (velar) و وابسته به زبان کوچک (uvular) است. هیچ دسته (clusters) صامتی در ابتدا یا انتهای کلمات وجود ندارد. صامت های داخل پرانتز در جدول زیر در کلمات بومی زبن قزاقی وجود ندارد و منحصراً در کلمات قرضی یافت می‌شود.
| دولبی | لبیو-دندان | دندانی | پس دندانی | پسا کامی | کامی | زبان کوچکی | گلویی | ||
| استپ‌ها | بیصدا | p | t | k | q | ||||
| صدادار | b | d | g | ɢ | |||||
| اصطکاکی | بیصدا | (f) | s | ʃ | (ɕ)
|
(x)
|
χ | h | |
| صدادار | (v) | z | ʒ | ʁ | |||||
| ادغامی | بیصدا | (tɕ) | |||||||
| تودماغی | m | n | ŋ | ||||||
| ضربه ای | r | ||||||||
| جانبی | l | ||||||||
| تقریبی | w | j |
- /x، ɣ، q، ɢ، χ، ʁ/ صامت‌های کامی و زبان کوچکی هستند که معادلی در انگلیسی ندارند.
- /ʃ/ = sh در shop
- /ʒ/ = S در Vision
- /ɕ/ در انگلیسی معادلی ندارد
- /tɕ/ شبیه ch در cheap است
- /ŋ/ = شبیه ng در song
- /j/ = y در yet
استرس
استرس (فشار در هنگام ادای واژه‌ها) در کلمات قزاقی معمولاً روی هجای پایانی قرار می گیرد.
زبان قزاقی تعداد زیادی صامت و مصوت دارد که آواهای متفاوتی ایجاد می‌کنند.
گرامر
مانند همه زبانهای ترکی، زبان قزاقی نیز دارای چسبندگی است، یعنی دستورات گرامری با افزودن پسوندها به ریشه کلمات نشان داده می‌شود. پسوندها یکی پس از دیگری در کنار هم قرار می گیرند و گهگاه باعث ایجاد کلمات طولانی می شوند.
اسم ها
- دو عدد وجود دارد: مفرد و جمع.
- اسم ها و ضمایر هفت حالت دارند: اسمی، مفعولی، وصفی، مضارفی، مأخوذی، ابطال و ابزاری. موارد با پسوندهای عطفی مشخص می شوند که شکل آنها به این بستگی دارد که آیا ریشه به مصوت جلو، مصوت پشت، صامت صدادار یا صامت بی صدا ختم می شود.
- هیچ حرف قطعی وجود ندارد.
- جنسیت گرامری وجود ندارد.
ضمایر
یک ضمیر دوم شخص غیر رسمی sen «شما (مفرد غیر رسمی)» و sender «شما (جمع غیر رسمی)» وجود دارد.
همچنین یک ضمیر دوم شخص siz «شما (مفرد صوری)» و sizder «شما (جمع صوری)» وجود دارد.
هیچ تفاوت جنسیتی در ضمایر سوم شخص وجود ندارد: ol به “he, she, it” اشاره دارد.
بیشتر بخوانید >>> ضمایر در زبان ترکی
افعال
افعال زبان قزاقی با فاعل های خود به صورت شخصی و عددی مطابقت دارند. افعال دارای دسته های دستوری زیر هستند:
- دو عدد: مفرد و جمع
- سه نفر: اول شخص، دوم شخص، سوم شخص
- سه زمان: حال، گذشته، آینده که با افعال کمکی تشکیل می شوند.
- پنج حالت: دلالت، مبین، امری، شرطی، فرعی
- دو صدا: فاعل و مفعول با اشکال مختلف برای افعال متعدی و مفعول غیر گذرا
- مدرک در هر زمان لازم است. این نشان می‌دهد که آیا شواهدی برای یک عبارت داده شده وجود دارد یا خیر، به عنوان مثال، اطلاعات مستقیم (مستقیم گزارش شده) و اطلاعات غیرمستقیم (غیر مستقیم گزارش شده) را در تضاد قرار می‌دهد.
- قوانین نسبتاً پیچیده ای برای اشکال پرسشی و منفی وجود دارد.
ترتیب واژه‌ها
ترتیب کلمات در جملات قزاقستانی معمولاً فاعل – مفعول – فعل است، اگرچه برخی جابه‌جایی‌ها در مواردی که متن اقتضا می‌کند ممکن است.
واژگان
واژگان اصلی زبان قزاقی در واقع ترکی است، اما به گفته برخی از کارشناسان، زبان قزاقی بیش از هر زبان ترکی دیگر شوروی سابق تحت تأثیر روسی قرار گرفته است. از دیگر تأثیرات واژگانی نیز می توان به عربی و فارسی اشاره کرد. در زیر چند کلمه و عبارات اساسی به زبان قزاقستانی (به خط سیریلیک) آمده است.
| Cәleм | سلام |
| Кош болыңыз | خداحافظ |
| Paқмет | ممنون |
| Өтiнемiн | لطفا |
| Кешiрiңiз | ببخشید |
| Иә | بله |
| Жоқ | خیر |
| Еркек | مرد |
| Әйел | زن |
در زیر اعداد 1-10 به خط لاتین و سیریلیک قزاقستانی آمده است.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
| لاتین | bir | yeki | ush | tort | bes | alti | zhetti | segiz | toghiz | on |
| سیریلیک | бip | eкi | үш | төрт | бec | aлты | жетi | ceгiз | тоғыз | oн |
بیشتر بخوانید >>> الفبای ترکی استانبولی
نوشتار / رایتینگ
زبان قزاقی با چند خط مختلف نوشته شده است.
- تا سال 1929 قزاقی با خط عربی نوشته می شد.
- از سال 1929 تا 1940 با خط رومی نوشته می شد.
از سال 1940 به بعد، قزاقستان با نسخه اصلاح شده الفبای سیریلیک نوشته می شد که شامل 42 حرف است که 33 حرف از الفبای روسی گرفته شده و 9 حرف به طور خاص برای نمایش صداهای قزاقی طراحی شده بودند. این الفبا برای نمایش صداهای زبان قزاقی مناسب نیست. خط سیریلیک به دلایل سیاسی و ایدئولوژیک بر قزاق ها تحمیل شد، بدون توجه به اینکه چقدر با زبان قزاقی متناسب است (الفبا در زیر آورده شده است). حروف داخل پرانتز در کلمات بومی قزاقستان وجود ندارد. آنها منحصراً در کلمات قرضی استفاده می شوند.
| الفبای سیریلیک برای قزاقستان (Қазақ кирилл әліпбиі) | ||||||||||||||||
| А а | Ә ә | Б б | (В в) | Г г | Ғ ғ | Д д | E e | Ë ë | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Қ қ | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ұ ұ | Ф ф | Х х | Һ һ | (Ц ц) | (Ч ч) | Ш ш | (Щ щ) |
| (ъ) | Ы ы | I i | (ь) | Э э | Ю ю | Я я | Ы ы | |||||||||
دولت قزاقستان در سال 1990 صحبت در مورد تغییر به الفبای لاتین را آغاز کرد و از سال 2006 روی چنین تغییری به صورت شروع و توقف کار می کرد. به دلیل مخالفت شدید با تغییر، اکنون به نظر می رسد که تا زمانی در سال 2020 نهایی نخواهد شد.
به ماده 1 اعلامیه جهانی حقوق بشر در قزاقستان به خط سیریلیک و در یکی از نسخه های خط لاتین نگاه کنید.
1 бап Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен кұқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ждан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс.
1 bap Barlıq adamdar tumısınan azat jäne qadir qasyeti men kûqıqtarı teŋ bolıp dünyege keledi. Adamdarġa aqıl parasat, ar ojdan berilgen, sondıqtan olar bir birimen tuıstıq, bauırmaldıq qarım qatınas jasauları tyis.
All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.
همه انسان ها آزاد به دنیا می آیند و از نظر حیثیت و حقوق برابر هستند. آنها دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روحیه برادری رفتار کنند.
سختی در یادگیری زبان قزاقی
یادگیری زبان قزاقی چقدر سخت است؟ زبان قزاقی از نظر سختی برای افرادی که به زبان انگلیسی صحبت می کنند جزو زبان های رده دوم محسوب می شود.
سخن آخر درباره زبان قزاقی
زبان قزاقی یک زبان آلتایی است که به شاخه ای از زبان های ترکی تعلق دارد. این زبان یک زبان دارای چسبندگی با هفت حالت بیانی و تمایز جمعی (مفرد و جمع) است، اما تفاوت جنسیت ندارد. واژه قزاق از واژه ترکی qazāq به معنای کوچ نشین گرفته شده است. این امر با توجه به اینکه قبایل و خانواده‌های قومیت‌های مختلف که در حدود قرن چهاردهم در قلمرو قزاقستان ساکن شدند، عشایر بودند، منطقی است.
یادگیری این زبان بجز در شرایطی که علاقمند به آن باشید و یا قصد سفر و گردش یا اقامت و مهاجرت به آن را داشته باشید کاربردی نخواهد بود و با توجه به میزان سختی آن زمان نسبتا زیادی را برای یادگیری نیاز خواهید داشت.
منابع:
